พระธรรมสิงหบุราจารย์ ( หลวงพ่อจรัญ ฐิตธัมโม ) ได้เคยแสดงธรรมบรรยายถึงเหตุที่ทำให้จิตใจไม่สงบไว้ว่ามี 8 ประการ ดังนี้
- มีไม่พอ ตะเกียกตะกายอยู๋ร่ำไป ท่านจะไม่มีความสงบในครอบครัวเลย
- ใช้เวลาว่างเกินไป ไม่เอางานเอาการ พวกประเภทนี้พวกจิตว่าง…มันว่าง จิตมันก็ไหลไปอยู่ที่ต่ำ ไม่มีที่เกาะ ไม่มีที่เกี่ยว ก้าวไม่มีที่เกาะ เกาะไม่มีที่เก็บ ชีวิตไร้สาระ ไม่มีความสงบ
- ถ้าไม่ฝึกถูกเบียดเบียนจิตใจในครอบครัว ไปอยู่ในหมู่บ้านที่เขาเบียดเบียนจิตใจแล้วจิตท่านจะสงบไหม ขอถามด้วยความจริงใจในที่ประชุมนี้ โดนเบียดเบียนจิตทุกวันแล้วไหนเลยเล่าท่านจะอยู่ด้วยความสงบได้
- อวัยวะไม่ตั้งอยู่ด้วยความปกติ ปวดท้อง ปวดหัว ธาตุทั้งสี่ขาดไปอวัยวะไม่ปกติท่านจะสงบได้ไหม ยกตัวอย่างสมมติว่าท่านเป็นครูอาจารย์กำลังสอนนักเรียน เกิดปวดปัสสาวะ ปวดอุจจาระอย่างนี้จิตท่านจะสงบไหม ท่านจะสอนนักเรียนต่อไปได้ไหม อวัยวะไม่ตั้งอยู่ด้วยความปกติ นี่ยกตัวอย่างให้เห็นอย่างง่าย ๆ ก่อน ก็ต้องไปถ่ายอุจจาระถ่ายปัสสาวะเสียก่อนให้มันโล่งใจ แล้วค่อยมาสอนต่อไป หากจิตไม่สงบแล้วท่านจะสอนเด็กไม่ได้ดีเลย สอนลูกก็เอาดีไม่ได้ด้วยเพราะจิตท่านไม่สงบ เพราะอวัยวะไม่สู่ความเป็นปกติใช่หรือไม่
- โรคภัยไข้เจ็บเบียดเบียน ถ้าท่านเป็นโรค…สามวันดีสี่วันไข้ จิตของท่านจะไม่สงบอยู่ในภาวะอันนั้นแน่นอนที่สุด อย่างนี้เป็นต้น
- ถูกสิ่งแวดล้อมดึงไปในทางชั่ว ท่านไปอยู่ในกลุ่มคนเลวคนพาลสันดานบาป ดึงทุกวัน ๆ เสาหินปักแน่นยังไงมันก็ยังโค่นลงไป หินภูเขาโดนน้ำซัดไปเรื่อย ๆ มันก็กร่อนไปเรื่อย ๆ เห็นด้วยไหม จิตใจจะไม่มั่นคงดำรงศาสตร์ ท่านจะไม่มีความสงบเลย ถ้าท่านฝึกไว้แน่นหนาฝาคั่งจิตท่านก็สงบ ออกมาอย่างนี้ นี่มีความหมาย
- ครอบครัวไม่มีความสุขทะเลาะกันทุกวัน จิตท่านสงบไหม ขอถามด้วยความจริงใจในที่ประชุมนี้ นี่ของจริงนะ ออกมาอย่างนี้ไม่ใช่ญาณโน้นขึ้นญาณนี้ขึ้นนะ
- มัวเมาอบายมุข เล่นการพนันไม่พัก เที่ยวสรวลเสเฮฮาในสังคมตลอดรายการ จิตท่านจะไม่สงบเลย
นอกจากนี้หลวงพ่อจรัญฯ ยังชี้ให้เห็นว่า การมีจิตที่ไม่สงบนั้น “ชีวิตจะแร้นแค้น ชีวิตจะไม่มีแปลนและแผนผัง ชีวิตจะไม่ตั้งด้วยดี ความดีก็จะไม่ได้แก่ท่านเองนะ” ซึ่งหนทางที่จะทำให้จิตสงบคือ ตัดปลิโพชกังวลเสีย และพากเพียรปฏิบัติ จิตก็จะหมดความกังวลลงได้ในที่สุด
คำสอนหลวงพ่อจรัญ ฐิตธมฺโม
(พระธรรมสิงหบุราจารย์ )
อดีตเจ้าอาวาสวัดอัมพวัน
อดีตเจ้าคณะจังหวัดสิงห์บุรี
อดีตที่ปรึกษาเจ้าคณะภาค 3
